एचआईभी सम्बन्धी आधारभुत कुराहरु

मानिसमा मात्र हुने वा मानव शरिरको रोग प्रतिरक्षात्मक क्षमतालाई कमजोर पार्दै लैजाने मात्र आखाले देख्न नसकिने विषाणु हो । यसले गर्दा मानिहरुलाई बिभिन्न बिभिन्न संक्रमण भई एड्सको अवश्थामा पुर्याउँछ। यो बिस्तारै हुने प्रकृया हो र दशौं वर्ष सम्मपनि संक्रमित ब्यक्तिहरु कुनै लक्षण बिना रहन सक्छन्।

एड्स भनेको एक्वायर्ड इम्युन डेफिसिएन्सी सिन्ड्रोम हो । एचआईभीको अन्तिम चरणमा मात्र मानिसलाई एड्स हुन्छ, जब प्रतिरक्षा प्रणालीले ब्याक्टेरिया र भाइरस जस्ता बाह्यिय आक्रमणकारीहरूबाट आफूलाई जोगाउन असमर्थ हुन्छ। त्यो अवस्थालाई एड्स भनिन्छ। एड्सको उपचार गरिएन भने यसले मृत्युसमेत निम्त्याउन सक्छ ।

एचआईभी निम्न शारीरिक तरल पदार्थहरूको माध्यमबाट सर्छ:

• • रगत
  • पूर्व-सेमिनल तरल पदार्थ (पूर्व-सह)
  • वीर्य
  • आमाको दूध
  • योनि तरल पदार्थ
  • गुदा तरल पदार्थ

जब तपाईं एचआईभी पोजिटिभ (एचआईभी संक्रमित) व्यक्तिसँग यौन सम्बन्ध राख्नुहुन्छ भने यो भाइरस तपाईंको योनि, गुदा, लिंगको माध्यमबाट तपाईंको प्रणालीमा प्रवेश गर्न सक्छ। हर्पिस र सिफिलिस जस्ता यौन–संचारित रोगहरू (एसटीडी) को कारण खुला घाउहरूले एचआईभीलाई तपाईंको प्रणालीमा प्रवेश गर्न सजिलो बनाउन सक्छ।

यदि तपाईं नसाबाट लागुऔषध सेवन गर्ने व्यक्ति हुनुहुन्छ भने सुई बाँडेर तपाईंको रगत अर्को व्यक्तिको रगतको सम्पर्कमा आउँदा एचआईभी सर्न सक्छ। एचआईभी आमाबाट बच्चामा सर्न सक्छ जब महिला गर्भवती हुन्छिन् वा आमाको दूधको माध्यमबाट। दुर्लभ अवस्थामा, स्वास्थ्यकर्मीहरू शरीरको तरल पदार्थको सम्पर्कमा आएका छन् र संक्रमित भएका छन्। प्रभावकारी स्क्रिनिङले रक्तसञ्चार वा अंगदानको माध्यमबाट एचआईभी संक्रमणलाई अत्यन्त दुर्लभ बनाएको छ

एचआईभी निम्न तरिकाबाट सर्दैन:

• • थुक
  • उल्टी
  • दिशा
  • नाक को तरल पदार्थ
  • आँसु
  • पसिना
  • पिसाब

 

एचआईभीको कुनै उपचार वा खोप छैन। तथापि, एचआईभी उपचारको माध्यमबाट स्वास्थ्य लार्ई सामान्य बनाई रोकथाम गर्न सकिन्छ।

संक्रमणको जोखिम लाई कसरी कम गर्न सकिन्छ भन्ने बारेमा यहाँ उल्लेख गरिएको छ:

कण्डमको प्रयोग गर्नुहोस् : यदि तपाईं यौन क्रियामा सक्रिय हुनुहुन्छ भने योनि र गुदामैथुनको समयमा जहिले पनि कण्डमको प्रयोग गर्नुहोस् । कण्डम एचआइभी सर्नबाट रोक्न निकै प्रभावकारी हुन्छ ।

सफा सुई प्रयोग गर्नुहोस्: यदि तपाईं लागूपदार्थ सुई लगाउनुहुन्छ भने, नयाँ, निर्मलिकरण गरिएको सुईहरू प्रयोग गर्नुहोस्।

यौन सम्बन्धको इतिहासबारे छलफल गर्नुहोस्: तपाईंको पार्टनर वा पार्टनरको एचआईभीको अवस्था थाहा पाउँदा तपाईंले कण्डम प्रयोग गर्नेजस्ता संक्रमण रोक्न कदम चाल्न सक्नुहुन्छ।

सन्तुलित यौन सम्बन्ध राख्नुहोस्: यदि तपाईं रक्सी पिउँदै हुनुहुन्छ वा लागूपदार्थ सेवन गर्दै हुनुहुन्छ भने, तपाईंले सुरक्षित यौन सम्बन्ध को अभ्यास गर्ने र कण्डमको प्रयोग गर्ने सम्भावना कम हुन्छ। यदि तपाईं लागूपदार्थ वा रक्सी लिनुहुन्छ भने सहयोग लिनुहोस्।

अन्य यौनरोगहरुको लागि परीक्षण गर्नुहोस्: क्लैमाइडिया, गोनोरिया वा सिफिलिस जस्ता यौन–संचारित रोग (एसटीडी) भएमा एचआईभी संक्रमित हुने खतरा बढ्न सक्छ। धेरै यौनसंक्रमणहरूमा स्पष्ट लक्षणहरू हुँदैनन्।

ब्रम्हचारी अथवा सिमित यौनसाथी कम यौन साथी वा ब्रम्हचारी भएमा एचआईभी वा अन्य यौनरोग हुने खतरा कम हुन्छ ।

एचआईभी संक्रमणको अवस्थाअनुसार लक्षणहरू फरक–फरक हुन सक्छन्। धेरैले आफू बिरामी भएको रिपोर्ट गर्दैनन्।

एचआईभी भएका धेरै व्यक्तिहरूले रोगको अन्तिम चरणसम्म कुनै पनि परिवर्तनको अनुभव गर्दैनन्। वास्तवमा, यो भाइरस तपाईंको शरीरमा १० वर्ष वा सोभन्दा बढी समयसम्म पनी कुनैपनि स्पष्ट लक्षण हरू उत्पन्न नगरी बस्न सक्छन्। अत्यधिक थकान, झाडापखाला, वाकवाकी लाग्ने, वान्ता हुने, ज्वरो आउने र वेस्टिङ सिन्ड्रोम जस्ता लक्षणहरू अन्तिम चरणमा देखा पर्न सक्छन् । यी लक्षणहरू प्राय: अवसरवादी संक्रमणहरूको कारण हुन्छन् जुन कमजोर प्रतिरक्षा प्रणालीले गर्दा लड्न असमर्थ भएको हो।

क्रमण भएको पहिलो २ हप्तादेखि ३० दिनमा अर्थात् जब एचआईभी भाइरसको उच्च मात्रा कुनै व्यक्तिको प्रणालीमा हुन्छ त्यतिबेला ऊ सबैभन्दा बढी संक्रामक हुन्छ (वा, अरूलाई भाइरस सार्न सक्षम हुन्छ) — कसै–कसैलाई रुघा, खोकी, ज्वरो जस्ता गम्भीर लक्षणहरू अनुभव हुन सक्छन्। यो याद राख्नु महत्त्वपूर्ण छ कि संक्रमित हुने सबैले यी लक्षणहरू अनुभव गर्दैनन्।

यदि तपाईं चिन्तित हुनुहुन्छ भने, तपाईं हामीसँग नि:शुल्क परीक्षण गर्न सक्नुहुन्छ। सबै नतिजाहरू गोप्य रहनेछन्।

एचआईभी संक्रमण एक गम्भीर रोग भएतापनि यसलाई उपचार बाट दबाएर राख्न सकिन्छ भनेर सम्झनु महत्वपूर्ण छ। एचआईभी र एड्स भएका थुप्रै व्यक्तिहरू लामो समय स्वस्थ र उत्पादनशील जीवन जिउँदछन्। एचआईभी अब “मृत्युदण्ड“ होइन। सन् १९९५ देखि एन्टि–रेट्रोभाइरल उपचार भनिने औषधीहरू छन् जसले यस रोगसँग प्रभावकारी रूपमा लड्छन्। वास्तवमा, उपचार यति प्रभावकारी छ कि नियमित र लगातार आफ्नो औषधि सेवन गर्ने ब्यक्तिहरुमा भाईरसको मात्रा नगन्य मात्रामा पुर्याउँछ । यदि तपाईं एचआईभी पोजिटिभ हुनुहुन्छ भने, आशा र सहयोग पनि छ । संक्रमण भएको पहिलो २ हप्तादेखि ३० दिनमा— जब भाइरसको उच्च मात्रामा व्यक्तिको शरिरमा हुन्छ र ऊ सबैभन्दा बढी सङ्क्रामक हुन्छ (वा, अरूलाई भाइरस सार्न सक्षम हुन्छ) — कसै–कसैलाई फ्लुजस्ता गम्भीर लक्षणहरू अनुभव हुन सक्छन्। यो याद राख्नु महत्त्वपूर्ण छ कि संक्रमित हुने सबैले यी लक्षणहरू अनुभव गर्दैनन्।

यदि तपाईंलाई एचआईभी छ भने, तपाईं आवश्यक चिकित्सा र मनोवैज्ञानिक सहायता प्राप्त गर्न सक्नुहुन्छ। नेपालमा एचआईभी संक्रमणको उपचार नि:शुल्क छ र नेपालका धेरै सरकारी अस्पतालहरुबाट प्रदान गरिन्छ।

जब तपाईं एचआईभी संक्रमित हुनुहुन्छ भनेपनी तपाईं स्वस्थ बच्चा जन्माउन सक्नुहुन्छ। यदि तपाईं गर्भवती हुँदा एचआईभी निदान भएको छ भने, तपाईंले जतिसक्दो चाँडो उपचार सुरु गर्नुपर्छ। यदि तपाईं पहिले नै उपचारमा हुनुहुन्छ भने तपाईंले नियमित रूपमा आफ्नो उपचार जारी राख्नुपर्छ। सालले पनी तपाईंको गर्भमा रहेको बच्चालाई एचआईभी हुनबाट बचाउँछ। बच्चा जन्माउने र स्तनपान गराउने बेलामा संक्रमण (आमाबाट बच्चामा) सर्ने उच्च खतरा हुन्छ। तथापि, यदि भाइरसलाई दबाइ नगन्यमात्रामा पुर्याईयो भने, सर्नेसंभावनाहरू धेरै कम हुन्छन्।

यदि तपाईंको भाइरल लोड नगन्य मात्रामा छ भने, तपाईं योनिद्वार वा प्राकृतिक रूपमा बच्चा जन्माउन सक्नुहुन्छ। जब, गर्भधारणको समयमा, तपाईंको भाइरल नगन्य मात्रामा थियो भने (अझै सम्म), तपाईंलाई सम्भवत: अपरेसनको सल्लाह दिइनेछ। प्रसूति पछि, तपाईंको शिशुले एचआईभी सर्ने छैन भनेर सुनिश्चित गर्न चार हप्ताको लागि पीईपी (पोस्ट एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिस) प्राप्त गर्नेछ, र एचआईभीको लागि परीक्षण गरिनेछ। यो एकदमै महत्वपूर्ण छ कि प्रक्रियाको प्रत्येक चरणमा डाक्टरसँग राम्ररी छलफल गर्नुहोस्।